آلمان با بیش از 400 مرکز آموزش عالی و آوازه‌ای خوب در رشته‌های به ویژه فنی، علوم پایه و علوم انسانی، مقصدی محبوب برای دانشجویان ایرانی به شمار می‌رود که قصد تحصیل در مقطع دکترا را دارند. اما نکته‌ای که مهم است تامین هزینه زندگی و تحصیلی در سال‌های اقامت در آلمان است. این هزینه‌ها را نباید دست کم گرفت. بهتر این است که همزمان با دریافت پذیرش دکترا از مراکز آموزشی آلمان، در صورتی که متقاضی برای تامین هزینه با مشکل روبروست، با مؤسسه یا نهادهای دولتی و خصوصی مناسبی که به دانشجویان خارجی بورس پرداخت می‌کنند، تماس بگیرد.
در این نوشته برخی از این مؤسسات و نهادها را به شما معرفی می‌کنیم. اما به این نکته هم باید اشاره کرد که دریافت بورس تحصیلی همیشه آسان نیست و بهتر است که متقاضی مدت زمان کافی برای تنظیم تقاضا و دریافت پاسخ از موسسه مربوطه را در برنامه‌ریزی خود برای تحصیل محاسبه کند تا در صورت گرفتن پاسخ منفی، بتواند به موقع برای پوشش هزینه‌های احتمالی چاره‌اندیشی کند.
در این نوشته در کنار معرفی هر مؤسسه آدرس وب‌سایت هم آمده است. لطفا پرسش‌های خود را در مورد کمک هزینه تحصیلی برای مقطع دکترا، با کلیک کردن روی آدرس وب‌سایت و جستجوی گزینه „Kontakt“ با همان مؤسسه در میان بگذارید:
مؤسسه تبادلات آکادمیک آلمان دآآد (DAAD)
این مؤسسه نخستین آدرس برای دانشجویان ایرانی متقاضی تحصیل در مقطع دکترا در آلمان است که در جستجوی کمک هزینه هستند. مؤسسه دآآد برنامه‌های مختلفی برای حمایت مالی و علمی از متقاضیان دارد که طول مدت آنها از یک ماه تا چند سال متغیر است. برای تامین مالی تمامی سال‌های تحصیلی مقطع دکترا، دآآد به دانشجویان ایرانی هم بورس اعطا می‌کند.
برای دریافت این بورس‌ها معمولا محدودیت سنی وجود ندارد. البته امکان دارد در برخی برنامه‌ها و بسته‌های ویژه‌ی این مؤسسه، سال فارغ‌التحصیلی در مقطع پیشین یکی از معیارهای اعطای بورس باشد.
یکی از مهمترین نکته‌ها برای دریافت این کمک هزینه این است که تقاضا برای بورس تحصیلی دآآد را باید متقاضی هنگامی که در ایران است، ارسال کند یا اگر در آلمان مشغول به تحصیل است، به هنگام ارسال تقاضا، نباید بیشتر از 15 ماه از اقامت او در آلمان گذشته باشد.
سطح زبان آلمانی مورد نیاز برای دریافت بورس دآآد، به این موارد بستگی دارد: رشته تحصیلی و زبان تدریس در مقطع دکترا در دانشگاهی که متقاضی در آن پذیرفته شده است. برخی رشته‌ها در دانشگاههای آلمان در مقطع دکترا به زبان انگلیسی تدریس می‌شوند که دآآد برای اعطای کمک هزینه تحصیلی در مورد این رشته‌ها مدرک زبان انگلیسی را معیار قرار می‌دهد.
مبلغی که ماهیانه به دانشجویان دکترا پرداخت می‌شود حدودا 1000 یوروست. تقبل هزینه سفرهای پژوهشی، شرکت در سمینارها، خرید کتاب‌های تحصیلی و کلاس‌های آموزش زبان آلمانی از خدمات دیگری است که مؤسسه تبادلات آکادمیک آلمان به بورسیه‌شدگان دکترا ارائه می‌دهد.
وب‌سایت مؤسسه تبادلات آکادمیک دآآد
از برنامه‌های کمک‌هزینه دآآد که بگذریم، مؤسسه‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی فراوان دیگری هم در آلمان وجود دارند که راه تحصیل در مقطع دکترا را برای دانشجویان هموار می‌کنند. نکته‌ای که در مورد این مؤسسات مهم است این است که متقاضی به هنگام درخواست بورس از زمینه‌های سیاسی یا مذهبی این مؤسسات آگاه باشد. برخی از این نهادها را معرفی می‌کنیم:
نهادهایی با زمینه‌های سیاسی
این نهادها یکی از پیش‌شرط‌هایشان برای اعطای بورس، تعهد اجتماعی- سیاسی و فعالیت‌های متقاضی در زمینه‌های اجتماعی یا سیاسی است.
بنیاد فریدریش ابرت Friedrich Ebert Stiftung یکی از نهادهایی است که به حزب سوسیال دموکرات آلمان (SPD) نزدیک است و هر ساله به 40 دانشجو از آفریقا، آسیا، آمریکای جنوبی و اروپای شرقی کمک هزینه تحصیلی اعطا می‌کند.
شرط پرداخت این شهریه به دانشجویان، اثبات راندمان تحصیلی بسیار خوب در مقاطع پیشین، پایان تحصیلات مقدماتی و تکمیلی در مدت زمان تعیین شده و تعهد اجتماعی -سیاسی عنوان شده است.
تسلط به زبان آلمانی یکی از شروط مهم پذیرش در برنامه کمک هزینه تحصیلی این نهاد است. حتی در صورتی که متقاضی به زبان انگلیسی به تحصیل پرداخته یا ادامه می‌دهد باید سطح زبان C1 انستیتوی گوته یا قبولی DSH (آزمون زبان آلمانی برای ورود به مراکز آموزش عالی آلمان) را داشته باشد.
بورس تحصیلی این نهاد تنها به حمایت مالی از دانشجویان خلاصه نمی‌شود. عضویت در شبکه‌ای که ارتباط با دانشجویان دیگر هم‌رشته را ممکن می‌سازد، معرفی راهنما برای کمک به دانشجو در پرسش‌های تخصصی و ارائه سمینارهای گوناگون تخصصی و سیاسی- اجتماعی از جمله خدماتی است که این نهاد در اختیار بورسیه‌شوندگان خود قرار می‌دهد.
این بورس به دانشجویان رشته پزشکی تعلق نمی‌گیرد.
وب‌سایت بنیاد فریدریش ابرت
بنیاد کنراد آدناور Konrad-Adenauer-Stiftung e.V سالیانه 60 تا 70 دانشجوی دکترا را بورسیه می‌کند. این بنیاد به حزب دموکرات مسیحی آلمان نزدیک است. یکی از شرط‌های این نهاد در کنار تعهد اجتماعی و سیاسی و فعال بودن در این عرصه‌ها، بازگشت بورسیه‌شوندگان پس از پایان تحصیل به کشورشان است.
این نهاد در پاسخ به پرسش ما شرط سطح زبان (DSH یا سطح برابر با آن)، راندمان تحصیلی بسیار بالا و فعالیت در عرصه‌های اجتماعی موازی با تحصیل را از شرایط اعطای بورس به دانشجویان ایرانی عنوان کرد. بورس دکترا تا سه سال، ماهیانه 1000 یورو پرداخت می‌شود و احتمال تمدید آن برای دو ترم وجود دارد. این نهاد در پاسخ دویچه وله می‌نویسد که دانشجویان ایرانی می‌توانند درخواست خود را در آلمان به مرکز این بنیاد تحویل دهند.
وب‌سایت بنیاد کنراد آدناور
بنیاد هاینریش بل Heinrich Böll Stiftung به حزب سبزهای آلمان نزدیک است. این بنیاد در پاسخ به پرسش دویچه وله نوشته است که دانشجویان ایرانی مقطع دکترا هم می‌توانند برای دریافت بورس تقاضای خود را ارسال کنند. تاریخ ثبت نام بعدی برای این بورس ماه مارس سال 2018 عنوان شده و ثبت‌نام تنها به صورت آنلاین امکان‌پذیر است. در پاسخ به دویچه وله فارسی آمده است که متقاضی باید به هنگام ارسال درخواست کمک هزینه تحصیلی سطح زبان آلمان B2 یا DSH II را دارا بشد.
وب‌سایت بنیاد هاینریش بل
بنیاد روزا لوکزامبورگ Rosa Luxemburg Stiftung به حزب چپ‌های آلمان نزدیک است و خود را یک مؤسسه آموزشی - سیاسی معرفی می‌کند. این بنیاد در وب‌سایت خود در بخش اعطای بورس می‌نویسد: هدف این بنیاد این است که از راه آموزش سیاسی به دموکراسی، عدالت اجتماعی، همبستگی و رفع تبعیض‌های اجتماعی، جنسی و قومی کمک کند. این نهاد اعتقاد به این ارزش‌ها را شرط دریافت کمک‌هزینه تحصیلی در مقطع دکترا می‌داند. بورس این بنیاد سالانه به 150 متقاضی اعطا می‌شود.
وب‌سایت بنیاد روزا لوکزامبورگ
بنیاد فریدریش نویمان Friedrich Neumann به حزب دموکرات‌های آزاد آلمان نزدیک است. این حزب سالانه به چندین متقاضی دکترا بورس تحصیلی اعطا می‌کند. در وب‌سایت این نهاد، مهلت بعدی ثبت‌نام برای این بورس 31 اکتبر ذکر شده‌است و بنا بر اطلاعات درج شده بر روی این پایگاه اینترنتی، تنها تقاضاهای آنلاین پذیرفته می‌شود.
یکی از شرایط ثبت‌نام برای دریافت این کمک هزینه این است که در هنگام ثبت نام، مدت اقامت متقاضی در آلمان از 15 ماه نگذشته باشد. این نهاد هم صرف نظر از زبانی که رشته متقاضی در مقطع دکترا به آن ارائه می‌شود، یکی از شروط اعطای بورس را تسلط به زبان آلمانی گذاشته است.
وب‌سایت بنیاد فریدریش نویمان
مؤسسات و نهادهایی با زمینه مذهبی
مؤسسه فیلیگست وابسته به کلیسای پروتستان Evangelisches Studienwerk Villigst سالانه به 200 متقاضی تحصیل در مقطع دکترا از تمامی رشته‌ها بورس تحصیلی اعطا می‌کند. این نهاد به پذیرفته‌شدگان ماهیانه مبلغ 1350 یورو به مدت 2 سال پرداخت می‌کند. این بورس در حقیقت به دانشجویانی که عضو کلیسای پروتستان هستند، تعلق می‌گیرد. در صورتی که متقاضی به کلیسای پروتستان تعلق نداشته باشد باید در نامه‌ای که با مدارک درخواست بورس ارسال می‌کند، انگیزه و دلایل خود برای این درخواست را به روشنی تشریح کند.
وب‌سایت مؤسسه فیلیگست وابسته به کلیسای پروتستان
مرکز تبادلات آکادمیک کاتولیک آلمان Katholischer Akademischer Ausländer-Dienst از جمله برای تقویت گفت‌وگو میان اسلام و مسیحیت به دانشجویان غیر مسیحی از کشورهای خاورمیانه هم بورس اعطا می‌کند. متقاضی باید در هنگام ارسال درخواست در آلمان مشغول تحصیل باشد.
وب‌سایت مرکز تبادلات آکادمیک کاتولیک آلمان
مؤسسه ابن سینا (اَوسینا) Studienwerk AVICENNA یکی از مؤسسه‌هایی است که شرط مذهبی برای اعطای بورس به دانشجویان دکترا گذاشته است. متقاضی به هنگام درخواست بورس باید در آغاز تحصیل خود در یکی از دانشگاههای آلمان باشد. نمرات خوب، تعهد اجتماعی و مسلمان بودن از شرایط دریافت این بورس اعلام شده است.
وب‌سایت مؤسسه ابن سینا
افزون بر بنیادها و مؤسسه‌های نامبرده، در بخش اقتصادی مؤسسات و نهادهای فراوانی وجود دارند که از دانشجویان دکترا با برنامه‌های مالی خود پشتیبانی می‌کنند. در کنار این مؤسسات، بسیاری از شرکت‌ها و کنسرن‌های بزرگ از جمله کنسرن‌های خودروسازی در رشته‌های خاص به دانشجویان دکترا کمک هزینه تحصیلی می‌دهند. یکی از این کنسرن‌ها دایملر است.
وب‌سایت مؤسسه فیلیگست وابسته به کلیسای پروتستان
دانشجویان آلمانی که در مقاطع تحصیلی پایین‌تر از دکترا در آلمان مشغول به تحصیل هستند و برای پذیرش در مقطع دکترا و کمک هزینه در این مقطع برنامه‌ریزی می‌کنند، می‌توانند سری هم به بانک اطلاعاتی وزارت آموزش و پژوهش آلمان Bundes Ministerium für Bildung und Forschung فدرال بزنند.